Remigreren: Het verhaal van Norman, ervaren (r)emigrant
Remigreren, iets waar de gemiddelde emigrant niet over nadenkt wanneer ze gaan vertrekken. Logisch, want je wilt tenslotte weg! Toch keert een groot percentage emigranten weer terug naar Nederland. Dat kan door de meest uiteenlopende redenen komen en gewild of ongewild. Maar hoe ervaren Nederlanders zo’n remigratie eigenlijk?
In dit artikel verteld Norman Jansen over remigreren. Hij heeft verschillende (r)emigraties achter de rug en is inmiddels een echte expert te noemen. Op zijn website kun je niet alleen informatie vinden over remigreren, maar ook zijn boeken die hij geschreven over dit onderwerp. Volg Norman ook op Instagram.
Dit artikel is geschreven door Norman Jansen.
Het buitenland is meer thuis dan Nederland
De kinderen – alle drie inmiddels jongvolwassen – weten eigenlijk niet beter. Het merendeel van hun leven hebben ze met ons in het buitenland gewoond. Voor deze oer-Nederlandse kinderen is dat buitenland meer thuis dan de huidige woonplaats in Nederland.
Dat is natuurlijk niet zo vreemd, de belangrijkste jaren van hun ontwikkeling hebben ze in een ander contingent doorgebracht dan wellicht gebruikelijk is voor een gezin met Nederlandse roots. Zo werden ze langzamerhand ook de zogenoemde Third Culture Kids. Ze namen ten eerste hun Nederlandse cultuur en gebruiken mee naar Centraal-Amerika. Daar kwamen de invloeden van de nieuwe cultuur samen met de Nederlandse en zo werd uiteindelijk een derde cultuur ontwikkelt. Uniek, waardevol maar soms ook wel lastig. Met name voor jongvolwassenen die de (Nederlandse) wereld aan het ontdekken zijn en zich soms een vreemde voelen in het eigen geboorteland.
Ons gezin heeft inmiddels al drie internationale verhuizingen achter de rug, zowel een keer binnen Europa als twee keer aan toe richting Centraal-Amerika. Drie emigraties en ook weer drie keer remigreren naar dat kleine landje in Europa. Volwaardig verhuizingen, inclusief uitschrijven uit Nederland, afscheid nemen, dan geschikt onderwijs zoeken in het buitenland en alle herkenbare opstartproblemen die de meeste emigranten tegenkomen tijdens deze mooi en toch zeker ook bijzondere ervaring. Gelukkig zijn hier al boekenvol over geschreven door andere avonturiers, of wat dacht je van de bekende tv-programma’s. Voor ons was er destijds wel een duidelijk verschil, het verblijf in het buitenland zou niet voor eeuwig duren dus een remigratie ooit weer naar Nederland was onvermijdelijk. Maar of dat ons geholpen heeft bij een soepele terugkeer durf ik achteraf te betwijfelen. Sterker nog….
Remigreren is niet altijd even makkelijk
Uiteindelijk werden het bijna vijftien fantastische jaren in het buitenland samen met het gezin, daarnaast verbleef ik zelf nog een tijdje zonder het gezin in verschillende landen wereldwijd. Bij de eerste remigratie liepen wij als gezin ieder op diens eigen wijze tegen de reverse culture shock uitdagingen aan. Ondanks dat wij een relatief lange voorbereidingstijd hadden op de remigratie bleek toch dat we deze uitdaging hadden onderschat. Raar eigenlijk hé, bij een emigratie naar het buitenland zorg je voor een goede voorbereiding en bij een remigratie lijkt het aanpassen in eerste instantie vanzelfsprekender en eenvoudiger te verlopen. Maar niets is minder waar. Ook de terugkeer vraagt een goede voorbereiding, zowel in de praktische als in de emotionele zin. En daar zijn wij wel achter gekomen. Over deze eerste ervaring na de zogenaamde terugkeer in Nederland schreef ik in 2018 al eens: ‘De kunst van het remigreren, de ervaringen van een terugkerend expatgezin’. Hierin probeer ik meer duidelijkheid te geven over de mogelijke verschijningsvormen van de reverse culture shock en hiermee toekomstige remigranten voor te bereiden op de reis naar (t)huis.
Remigreren is niet hetzelfde als terugkeren
Tijdens het nog geen drie jaar durende verblijf daarna in Nederland sprak ik regelmatig op emigratie seminars voor toekomstige emigranten. Ik vertelde daar over onze ervaringen bij de remigratie – ik probeer het woord terugkeer zoveel als mogelijk te vermijden – en probeerde hiermee een stukje bewustwording te creëren. Natuurlijk wil een deel van toekomstige emigranten niets weten over ooit terugkeren naar Nederland, dat lijkt haast wel op een tekortkoming. En een ander deel hoort het wel aan, maar schuift die gedachten nog op de lange baan.
Zo langzamerhand begon ik meer onderzoek te doen naar het terugkeerproces en de consequenties die hieraan verbonden kunnen zijn. En dan blijkt opeens volgens de cijfers van het CBS er toch een relatief grote groep emigranten te zijn die – gepland of ongepland – uiteindelijk weer terugkeren naar Nederland. Zekers, er blijven meer Nederlanders achter in het buitenland dan er terugkomen. Maar er komen toch jaarlijks duizenden Nederlanders weer terug om de meest uiteenlopende redenen. Dat kunnen bijvoorbeeld financiële redenen zijn, het bedrijf loopt niet goed of de werkgever is failliet. Relationele problemen, scheidingen waar kinderen bij betrokken raken en verschillende nationaliteiten (verblijftitels) van partner/kinderen. Maar ook pensionado’s die onvoldoende zorg kunnen krijgen in het nieuwe woonland, daar geen directe familie voor ze is om zorg te verlenen of zelfs in de financiële problemen dreigen te komen waardoor terugkeer naar Nederland noodzakelijk is.
Uit een onderzoek (2021) door bureauHHM, in opdracht van verschillende ministeries, blijkt zelfs dat jaarlijks tientallen tot honderden Nederlandse remigranten na terugkeer dakloos dreigen te worden (en/of worden) doordat ze onvoldoende voorbereid zijn (geweest) op deze verhuizing naar Nederland. Bizar toch?!
TIP: Staat er een remigratie op de planning? Besteed hier net zoveel aandacht aan als destijds de emigratie. Betrek het hele gezin hierbij en onderschat dit niet.
Remigranten vertrekken toch weer naar het buitenland
Ik stelde een paar vragen op de socials, over o.a. de reden van het heen en weer remigreren zoals wij dat als gezin doen/deden, naar de reden waarom mensen alsnog besluiten om terug te keren en of deze avonturiers dan ook weer in Nederland blijven of toch weer vertrekken naar het buitenland. Nou ik heb het geweten, ik ontving een stortvloed aan herkenbare reacties van Nederlandsprekenden vanuit de hele wereld. Soms hele emotionele berichten van mensen die zich eindelijk gehoord voelde en herkenning lazen in de andere verhalen. Over het aanpassingsproces in Nederland, het onbegrip bij achtergebleven familie/vrienden en alle denkbare verschijnselen van de reverse culture shock met alle gevolgen van dien. En wat bleek verder, een aanzienlijke groep remigranten besluit dan ook weer te vertrekken naar het buitenland, soms hetzelfde land maar vaak ook een nieuw land elders in de wereld. Kennelijk is het gevoel van thuis verdwenen en zijn ze niet meer in staat om in Nederland te verblijven.
Een verhalenbundel van remigranten
Een deel van deze verhalen bundelde ik in het boek: Remigreren: een ontdekkingsreis naar (t)huis (2024). Het werden bijzondere verhalen van gewone Nederlanders die ooit besloten om weer terug te keren naar Nederland, maar daar toch niet meer vonden wat zij ooit hoopte aan te treffen. Een handig hulpmiddelen – of eigenlijk goed voor de bewustwording – voor zowel emigranten als toekomstige remigranten.
In de tussentijd vertrokken ook wij weer naar het buitenland, dit keer voor een kortere periode van slechts een aantal jaren. Ondertussen komt er steeds meer informatie beschikbaar over het remigratieproces, al is er nog bar weinig te vinden in de Nederlandse literatuur. Nederlanders in den vreemde weten mij inmiddels ook te vinden en stellen vragen over een mogelijke verhuizing terug naar Nederland. Praktische vragen maar ook een luisterend oor en advies over de verwachtingen bij deze terugreis. Dat heeft uiteindelijk geresulteerd in de oprichting van een eigen bedrijf, een spreekwoordelijke spin in het web onder de naam “Norman Jansen, thuis in (r)emigreren”. Bedoeld voor toekomstige remigranten (waaronder ook pensionado’s en expats) die ondersteuning en begeleiding nodig hebben bij de remigratie (terugkeer) naar Nederland. Ervaringsdeskundigen op allerlei gebied, maar wel met een link naar emigratie en remigratie, zorgen voor een soepelere terugkeer naar Nederland, geven adviezen en maken deze reis wat minder uitdagend.
